Van Ham en Musquetier, Mataram, 1897

Bali en Lombok zijn buureilanden en Lombok was in de negentiende eeuw deels bezet door Balinezen. Tijdens de Nederlandse verovering van Lombok in augustus 1894 informeerden spionnen de staf van de troepen in Tjakranegara over een komende aanval. Generaal-majoor P.P.H. van Ham besloot dat het zijn militaire eer te na was om te vluchten voor een gerucht. Diezelfde nacht vielen horden uitzinnig juichende Balinezen het bivak aan. Ze sloegen gaten in de lemen muren en schoten op paarden en mensen en alles wat bewoog. Het werd een bloednacht. De overvallers veroverden veel geweren en bijna alle kanonnen. De volgende dag begon het legertje onder Nederlandse officieren om drie uur ’s middags wanhopig aan de terugtocht van Tjakra naar Mataram, een afstand van ongeveer een kilometer. Het lukte de inheemsen om op de vluchtelingen veel geweervuur en zelfs een kanonschot af te geven. Velen sneuvelden en van de rest raakten bijna allen gewond. Van de 53 man die met Van Ham waren uitgetrokken kwamen zes min of meer behouden in Mataram aan.

lombok_van-ham-21 — Grafmonument op Lombok, 1897. Opschrift aan de voorzijde: Generaal Majoor P.P.H. van Ham, Ridder M.W.O. 4e kl. Geboren 10 Febr. 1839 Gesneuveld 26 Aug. 1894. Andere zijde: 2e luitenant L.G. Musquetier Geboren 2 Nov. 1868 Gesneuveld 25 Aug. 1894

Hier wachtte het troepje overlevenden geen rust, want het bivak was kennelijk haastig ontruimd, en alle voorraden en de zakken met zilveren munten van de al betaalde oorlogsschatting waren door de vijand meegenomen. In een ommuurde ruimte bij een Dewatempel, ongeveer vijfhonderd meter van het Mataramse bivak, is generaal Van Ham kort na aankomst bezweken. Later zijn de resten van Van Ham, luitenant Musquetier (de aanstaande schoonzoon van de generaal) en nog 48 militairen vlakbij begraven.
Van Hams weduwe liet in Nederland in 1897 een meer dan manshoge gedenknaald maken voor haar echtgenoot en aanstaande schoonzoon. Het monumentje bereikte op het verre eiland de precieze plaats waar de generaal de geest gaf. Woordrijk schreef het weekblad Eigen Haard: ‘De naald, binnen een sierlijk ijzeren hek, is vervaardigd van blauwe hardsteen, fraai gebeiteld, met gepaste symbolische figuren voorzien en gepolijst. Het voetstuk, van dezelfde steensoort, draagt aan vier zijden opschriften, met gulden letters in wit marmer.’ Op de voorkant stond:

Generaal Majoor
P.P.H. Van Ham
Ridder M.W.O. 4e kl.
Geboren 10 Feb. 1839.
Gesneuveld 26 Aug. 1894.

Gedenkzuil voor generaal Van Ham op de plaats waar hij in 1894 sneuvelde, bij Mataram op Lombok, 1984. Foto: Ewald Vanvugt — Gedenkzuil voor generaal Van Ham op de plaats waar hij in 1894 sneuvelde, bij Mataram op Lombok, 1984.
Foto: Ewald Vanvugt

Negentig jaar later was de Dewatempel nog in gebruik. Achter de tempel, in een ommuurde ruimte, stond zelfs de gedenkzuil voor generaal Van Ham nog overeind. Tot de kleine binnenhof gaf geen enkele poort toegang, maar in een van de muren was een gat gehakt. Een man sneed het uitbundige groen als voedsel voor zijn dieren: bij de oude gedenksteen leek hij een tuinman overwoekerd door zijn hof. Aan drie kanten van de zuil waren de sierplaten verdwenen. Eén verweerde witmarmeren plaat was in 1984 nog aanwezig:
RUST
IN
VREDE

In 2016 komen we de gedenknaald tegen in een beschrijving op het weblog Mencari Jejak van de jonge Indonesiër Anggara Pradnya Widhiantara. Het monument staat er nog steeds, en wordt zelfs – getuige enkele richtingborden – gezien als een toeristische bezienswaardigheid. Ook de laatste sierplaat is nu verdwenen. Wél is het monument verfraaid met een goudkleurig randje, en heeft het een kleine plaquette gekregen die verwijst naar Van Ham. Dat het oorspronkelijk een herdenkingsmonument was voor zowel Van Ham als Musquetier, is de makers van de nieuwe plaquette waarschijnlijk door het ontbreken van de oude platen ontgaan.

Bronnen:
Foto 1984 van Ewald Vanvugt
Tekst gedeeltelijk overgenomen van IISG album ´Koloniale monumenten´ op Flickr
Weblog Mencari Jejak, van Anggara Pradnya Widhiantara, artikel over Van Ham, 2015.

Van Ham is overigens een van de weinigen die niet alleen een monument kreeg in Indië, maar ook in Nederland. In zijn geboorteplaats Breda werd in het zelfde jaar 1897 een borstbeeld onthuld:

Breda, 17 Juni. Heden namiddag had de plechtige onthulling plaats van het borstbeeld van wijlen generaal Van Ham. Burgemeester, wethouders, vele raadsleden, een groot getal Lombokridders waren vertegenwoordigd en één die slechts één been had; een deputatie van de vereniging Insulinde te Amsterdam, met zich voerende een met rouw omfloerste vlag, benevens het comité tot daarstelling van het monument Van Ham, begaven zich, voorafgegaan van het muziekkorps der schutterij en gevolgd door tal van genodigden waaronder de ontwerper van het borstbeeld, de heer Wertz naar het hotel Van Ham, hoek Ginnekenstraat alwaar de held van Lombok het eerste levenslicht heeft aanschouwd. De burgemeester hield met ontbloot hoofd een redevoering, welke naar den aard der omstandigheden slechts verstaanbaar was voor de naaste omstanders. De rede werd met een driewerf hoera besloten, het borstbeeld onthuld en de muziek speelde een fanfare. Vervolgens hield de burgemeester nog een toespraak tot de deputatie Insulinde, waarna de volksliederen door de muziek werden gespeeld en de plechtigheid was afgelopen. Duizenden waren bij de onthulling tegenwoordig, slechts de tramrijtuigen hadden vrijen doorgang.
De Grondwet, 20 juni 1897