In december 1932 werd op een conferentie van Boedi Oetomo (’Het Schone Streven’) vooruitgekeken naar het eerste te verwachten jubileum van deze Indonesische vereniging. Het was immers alweer bijna vijfentwintig jaar geleden dat enkele artsen in 1908 op de STOVIA en Batavia bijeenkwamen en besloten tot oprichting van een vereniging die zich beter onderwijs voor de inheemsen ten doel stelde. In 1933, dus een jaar later, zou de vereniging 25 jaar bestaan. Reden voor de oprichting van een monument. Dat de vereniging tezelfdertijd haar statuten veranderde en daarin het streven naar ‘een vrij Indonesia’ opnam, vereenvoudigde deze oprichting echter niet.

De eerste voorbereidingen voor de totstandkoming van het monument werden enkele maanden later getroffen. Overal op Java werd geld ingezameld, en er werd gezocht naar een geschikte locatie.

Voor het ontwerp werd de leider van de Partai Nasional indonesia, ir. Soekarno benaderd. We weten niet of hij geen ideeën had, of geen tijd, maar hij speelde verder geen rol bij het monument. Op een oproep voor ontwerpen werden drie voorstellen besproken. Het winnende ontwerp kwam van de hand van een zekere ir. Soetedjo, waarschijnlijk dezelfde persoon als de secretaris van het hoofdbestuur van B.O.. Het was een pilaar in de vorm van een kaars  (‘tugu lilin’): een symbolisering van de hoop op nationale onafhankelijkheid. De eerstesteenlegging van de zuil, die als inscriptie de tekst “Tugu Peringatan Pergerakan Bangsa Indonesia 25 Tahun” (Gedenkteken van 25 jaar Indonesische nationale beweging) zou dragen, zou plaatsvinden tijdens het in december 1933 te houden congres van de Persatoean Perserikan Politiek Kebangsaa Indonesia (P.P.P.K.I.), een federatie van nationalistische organisaties waartoe de BO inmiddels was toegetreden.

Problemen

Hier diende zich al meteen de eerste horde aan. Eén der aan het congres deelnemende verenigingen was door de regering onderworpen aan een beperkt vergaderrecht, waarop de Federatie besloot het congres af te lasten. De officiële eerstesteenlegging ging dus evenmin door.

Dan was daar het probleem van de lokatie. Aanvankelijk was gekozen voor de kampong Sriwedari in Solo. Hiervoor werd door de ‘Rijksbestuurder’ (resident Treur) geen toestemming verleend, níet, zoals secretaris Soetedjo van Boedi Oetomo zelf in De Locomotief schreef, “omdat ‘het Zelfbestuur’ (de soesoehoenan van Solo) bezwaar had tegen de oprichting van een gedenkzuil, maar omdat bedoeld terrein voor andere doeleinden was bestemd.” Het hoofdbestuur van Boedi Oetomo zocht vervolgens naar een ander terrein, en vond dit in de aanpalende kampong Penoemping, waar het bestuur van de Neutrale Schoolvereniging zo welwillend was een gedeelte van haar gronden voor dit doel af te staan. De bouw kon nu een aanvang nemen.

De tekst

De grootste horde die moest worden genomen, was het opschrift. Toen de gedenkzuil tijdens het nieuwe decembercongres in 1934 zou worden onthuld, was voor het voorgestelde tekst “Tugu Peringatan Pergerakan Bangsa Indonesia 25 Tahun” nog geen toestemming verleend. Het congres zond daarom een telegram aan de Gouverneur-Generaal met het ‘eerbiedige verzoek een spoedige definitieve beslissing daaromtrent.”

Wat was het bezwaar? Volgens sommigen, en dat standpunt werd onder andere vertolkt in het conservatieve Handelsblad voor Nederlandsch-Indië, kon het monument er beter hélemaal niet komen: “In Solo zal, indien de plannen doorgang zouden vinden, een soort van politiek Mekka in steen zijn gesticht en waar de Inheemse verenigingen niemand een enkele illusie laten omtrent hun gezindheid ten aanzien van het Nederlandse gezag.” En áls het er al moest komen, dan liever met een afgezwakte tekst die geen ruimte liet voor republikeinse idealen.

De Sumatra Post was laconieker. Verwijzend naar het heilig kanon Si Djagoer in Batavia: “Men zegt wel, dat die gedenknaald een politiek Mekka zou kunnen worden. Voor ons bestuur zelf heeft dit geen betekenis. Er kon in Indië nooit een sterker politiek Mekka zijn dan het kanon in de benedenstad. Wanneer dit kanon wordt samengebracht met het andere, ‘Njahi Setomi’ te Solo, is het met de heerschappij der Hollanders op Java gedaan. Wel, het kanon ligt er zeer rustig, en er gaan vrouwen heen, die een kind willen hebben, of mannen die in grote geldelijke nood zitten, dus drie kwart der bevolking.”

Het bestuur moet toch met deze kwestie in de maag hebben gezeten, want het eindoordeel liet lang op zich wachten. Naar het schijnt heeft de resident, die voorstelde de tekst te wijzigen, aan het langst eind getrokken.  Op 29 april 1935 deelde Boedi Oetomo op een P.P.P.K.I.-conferentie mee dat de zuil was tot stand was gekomen, met als inscriptie het wat zuinige “Peringat Kemadjoean Rakjai 1908-1933” (herinnering aan de volksvooruitgang in de jaren 1908-1933).

In 1948 – de wind waaide inmiddels uit een andere hoek – werd de tekst veranderd in Tugu Kebangkitan Nasional, Peringatan Pergerakan Kebangsaan Indonesia, 25 Tahun, 20 Mei 1908 – 1933: Nationaal Monument ter Herdenking van de geboorte van de Indonesische Nationale Beweging, 25 jaar, 20 mei 1908 – 1933.

Als we nu op Google Streetview een bezoek brengen aan deze locatie, dan zien we dat achter het monument, in de schaduw, een schoolklasje zit. Alle kinderen in een kring, aandachtig luisterend naar een onderwijzeres. Welk verhaal zal híer zijn verteld?

Bronnen
website van het Indonesische Ministerie van Onderwijs en Cultuur
De Locomotief, 28 december 1932
Algemeen Handelsblad voor Nederlandsch-Indië, 20 december 1934
Sumatra Post, 4 januari 1935
De Locomotief, 9 februari 1935
Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, 29 april 1935