Uit het Algemeen Handelsblad voor Nederlands-Indië, 29 januari 1940:

“Vrijdagmorgen werd de gedenkzuil, door het N.I. gouvernement aangeboden aan het Huis Pakoe Boewono van Soerakarta, ter herdenking van de tweehonderdjarige loyale samenwerking, op plechtige wijze door Gouverneur K.J.A. Orie overgedragen aan de tegenwoordige Solosche vorst en het Rijk Soerakarta terwijl de eigenlijke onthulling geschiedde door de Ratoe, gemalin van Z.H. den Soesoehoenan.

De plechtigheid werd bijgewoond door Z. H. den Mangkoenagoro en de Ratoe Timoer met klein gevolg, door de plaatselijk militair commandant met zijne officieren, de beide assistent-residenten afdelingshoofden benevens alle te Solo geplaatste Europese bestuurs- en gouvernementsambtenaren, evenals door vele administrateurs van ondernemingen, die zich in de Pagelaran verzamelden, waar de Gouverneur met mevrouw Orie arriveerden, terwijl de vorst daarna in een calèche voorreed getrokken door vier zwarte paarden en voorafgegaan door het gebruikelijk cavalerie-escorte, bestaande uit zes minderen onder commando van een wachtmeester. De redevoeringen, evenals het ooggetuigeverslag werden door de Sri uitgezonden.

Nadat allen plaats hadden genomen, hield Gouverneur K.J.A. Orie de volgende rede:

‘U allen zult zich nog wel herinneren op welke grootse wijze het Rijk Soerakarta, nu bijna een jaar geleden, het 200-jarig bestaan van de Kraton van Soerakarta herdacht heeft. Met deze herdenking houdt ook verband het feit, waarvoor wij heden hier bijeen zijn gekomen. Heden toch is het mij een genoegen door de regering van Nederlandsch-Indië gegeven geschenk te kunnen overdragen aan Uwe Hoogheid en Haar Rijk. Wijlen Uw Vorstelijke Vader stelde in 1937 bekend voornemens te zijn het 200-jarig bestaan van de Kraton in 1939 op grootse wijze te vieren en verzocht aan de regering op de Noorder Aloon-Aloon een bouwwerk te doen oprichten ter gedachtenis aan dit belangrijke feit. Als blijk van waardering der regering voor het tot in het verre verleden teruggaande Vorstenhuis Pakoe Boewono, werd het verzoek van Zijne Vorstelijke Hoogheid ingewilligd. Besloten werd een gedenkzuil op te richten, welke in hare samenstelling het 200-jarig samengaan met Nederland zou symboliseren. Helaas heeft Zijne Vorstelijke Hoogheid deze grote gebeurtenis voor het Rijk Soerakarta niet meer mogen beleven. Zijn deel in de totstandkoming voor dit gedenkteken zij hiermede in herinnering gebracht. Verschillende onvoorziene omstandigheden hebben het niet mogelijk gemaakt dat het gedenkteken op de grote dag voltooid was. Niettegenstaande de moeite van de bouwers mocht het hun eerst kort geleden gelukken de zuil af te maken, zodat de overdracht daarvan eerst thans kan plaats hebben. Ik vermeldde zoeven reeds dat deze gedenkzuil een bizondere betekenis heeft, in haar samenstelling tot uiting gebracht.

Het tienzijdig basement grijs graniet vormt den grond, waarop het Rijk Soerakarta is gevestigd. De tien lichte en tien donkere vlakken die zich daarop verheffen, stellen het tijdperk van 200 jaren voor, gedurende welke Nederland met het Huis Pakoe Boewono samenging. Op elk der lichte vlakken zijn 20 diamantkoppen aangebracht, tezamen weergevende een tijdperk van 200 jaar. De samenwerking tussen Nederland en het Pakoe Boewonosche Vorstenhuis, is tot uiting gekomen in den band of lijst boven de uiterste diamantkop aangebracht. De canaluren zuil draagt een lantaarn uit smeedijzer en glas in lood. Figuren in kleuren, waar doorheen de letters P.B., sieren de lantaarn, terwijl vurige vlammen de begeestering der Vorstelijke bestuurders moeten vertolken. Zij waren en zijn voor het volk en Rijk het lichtend voorbeeld. Het bouwwerk is bekroond met een lila spits als juweel waarin vereenzelvigd is de eenheid van gedachten en daden.

Dit is in het kort de betekenis van de zuil, een geschenk waarin trouw, waardering en eenheid sprekend naar voren zijn gebracht en de innige verhouding tussen de Javaansche Vorsten en Nederland in hechte vormen is vereeuwigd. Moge de in dit schone symbool tot uiting gebrachte gedachte tot in lengte van jaren even reëel de verhouding blijven wedergeven als deze is op het ogenblik van de onthulling van dit gedenkteken.

Namens de regering van Nederlandsch-Indië draag ik hierbij dit gedenkteken over aan Uwe Hoogheid en Uw Ryk en spreek de hoop uit dat tot in lengte van jaren dit blijk van regeringswaardering Uw Noorder aloon-aloon moge blijven sieren; moge de innige band tussen Nederland en Uw Huis, en die in de zuil symbolisch is weergegeven, onder uw bestuur nog vaster worden aangehaald en verstevigd tot heil en voorspoed van dit land en volk.’

Daarna richtte Z. H. de Soesoehoenan zich in de volgende bewoordingen tot de Gouverneur:

‘Met zeer veel belangstelling en genoegen luisterde ik naar Uwe woorden, heer Gouverneur. Immers blijkt daaruit ten duidelijkste hoe groot de waardering der regering van Nederlandsch-Indië is ten opzichte van mijn Huis. Trouwens het geschenk op zichzelf, dat mijne gemalin op het punt staat te onthullen, is daar niet alleen getuige van, maar het drukt tevens uit, zoals U terecht opmerkte, de innige verhouding tussen Nederland en het Huis Pakoe Boewono. Inderdaad was de samenwerking gedurende het tijdperk van twee eeuwen, dat de Kraton te Solo is, zeer nauw tot heil van Land en Volk van Soerakarta. In die periode toch is Solo hard vooruitgegaan. Handel en industrie zijn hier tot grote ontwikkeling gekomen. Het was een gelukkige gedachte van een van mijn voorvaderen, met name Pakoe Boewono II, om de Kraton juist te Solo te vestigen. Als samenkomst van drie grote wegen met daarachter een vruchtbaar achterland is Solo zeer gunstig gelegen. Vandaar de grote ontwikkeling! Onwillekeurig gaan myn gedachten op dit ogenblik uit naar hem, die de stoot heeft gegeven tot de totstandkoming van dit alles. En daarom, heer Gouverneur, betreur ik met u het feit, dat wijlen mijn vader deze grote gebeurtenis, waarvoor wij samengekomen zijn, niet meer heeft mogen meemaken. Aan de andere kant stemt het tot blijdschap, dat de onthulling, ondanks ongelooflijke moeilijkheden, nog in dit Javaanse jaar Djé 1870 plaats kan hebben, daar juist jn dit jaar, zoals u allen weet, het 200-jarig bestaan van den Kraton Soerakarta Hadiningrat heeft plaats gehad, dat wij met een grote pasarmalem hebben gevierd, welke pasar een groot succes heeft geboekt. Naar aanleiding van wat ik zonet gezegd heb, is het begrijpelijk dat ik als Vertegenwoordiger en Hoofd van het Rijk Soerakarta en van Huize Pakoe Boewono zeer gaarne het geschenk van de regering van Nederlandsch-Indië aanvaard. Ik verzoek u, heer Gouverneur, om de oprechte en eerbiedige dank van het Rijk Soerakarta en vooral van mij persoonlijk en van mijne familieleden te willen overbrengen aan Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië als vertegenwoordiger van het Nederlandsch-Indisch Gouvernement!

Met u hoop ik, dat dit mooie monument, de gedenkzuil van het 200-jarig bestaan van den Kraton Soerakarta Hadiningrat, tot in lengte van jaren den Noorder aloon-aloon tot sieraad moge zijn, en tot voortdurende aansporing van ons allen om met uiterste kunnen en weten dit Rijk te dienen tot heil en voorspoed van Land en Volk en tenslotte dat de band tussen Nederland en Huize Pakoe Boewono steeds moge behouden blijven!’

Vervolgens begaven alle aanwezigen zich naar de gedenkzuil, waarvan het rood-witblauwe doek door de Ratoe Pakoe Boewono XI aan een koord omlaag werd getrokken. In de Pagelaran teruggekeerd werden rookgerei en verversingen rondgediend, waarna de plechtigheid circa half elf beëindigd werd.’

Aldus het Algemeen Handelsblad voor Nederlands-Indië.

Machtsomwisselingen of bevolkingsdruk: de zuil heeft het overleefd. Met behulp van Google Earth vinden we aan de zuidzijde van de Noordelijke Allon-Aloon, tegenwoordig Alun Alun Utara geheten, de pendopo en de zuil. Ingeklemd tussen voedselstalletjes, dat wel.

 

Bronnen

Algemeen Handelsblad voor Nederlands-Indië, 29 januari 1940.

Soerabaijasch Handelsblad, 27 januari 1940.

Eerste foto´s afkomstig uit Soerabaijasch Handelsblad, de latere van Google Earth.