´s Lands Plantentuin in Buitenzorg, ingericht in 1817, werd in de 19e eeuw geleid door vijf botanisten van naam en faam. Ten minste vier van hen kregen na hun dood erkenning voor hun werk door een monument of gedenksteen. Als stichter van de tuin, in 1817, wordt beschouwd Caspar G.C. Reinwardt. Van hem staat een monument in de plantentuin.  Voor zover bekend heeft zijn opvolger Carl L. Blume (1823-1826) geen dergelijk ereteken mogen ontvangen. De nummers drie, Johannes E. Teijsmann (1831-1869), en vier, dr. R.H.C.C. Scheffer (1869-1880) daarentegen weer wel. De laatste directeur in de 19e eeuw, Melchior Treub (1880-1909), evenals zijn voorgangers geschoold in Nederland, schonk veel aandacht aan wetenschappelijk onderzoek. Om deze reden werd na zijn dood een nieuw Laboratorium met zijn naam gebouwd, en werd tevens opdracht gegeven voor de vervaardiging van een borstbeeld.

De Preanger Bode,10 september 1919:

“In 1880 werd Dr. Scheffer opgevolgd door de derde Directeur Prof. Melchior Treub, een reusachtig wetenschappelijk werker en daarbij buitengewoon handig. Hij wist steeds gedaan te krijgen, wat hij wilde. Onder zijn leiding werden de Annales wereldberoemd. Voor de eigenlijke Plantentuin werden nieuwe relaties aangeknoopt met personen en instellingen in alle delen der wereld. Voorts werd veel zorg besteed aan het uiterlijk van den tuin. In deze richting werd waardevolle hulp verleend door de hortulanus Binnendijk, die echter in 1883 kwam te overlijden en door zijn assistent de heer H J. Wigman werd opgevolgd. Een der verdienstelijkste daden is onder het bestuur van Treub zeker wel geweest de oprichting van het Vreemdelingen Laboratorium. In 1914 werd het vervangen door het thans bestaande Treub Laboratorium. Vooral het eerste is een plaats, waarheen door de meeste coryfeeën van het hedendaagse natuuronderzoek vruchtbare bedevaarten zijn gemaakt. Door zijn beroep op de nationale eer kwam verder het Buitenzorgfonds tot stand, dat eens in de twee jaar een natuuronderzoeker in Holland in staat stelt tot een verblijf van ongeveer een half jaar te Buitenzorg. In 1888 werd een militair apotheker, M. Greshoff, ter beschikking van de Directeur gesteld tot het instellen van een chemisch farmacologisch onderzoek naar de plantenstoffen van Ned. Indië, vooral met het oog op hare betekenis voor de geneeskunde. Met het oog op het onderzoek der wildgroeiende houtsoorten wist hij te bewerken, dat een grote uitgestrektheid maagdelijk bos, grenzende aan de bergtuin te Tjibodas, onder zijn beheer werd gebracht. Ook de thans zo uitstekend werkende proefstations kwamen op zijn initiatief tot stand. Hoewel de totstandkoming eerst in 1904 plaats had werden de plannen tot oprichting van het Museum en Informatiebureau voor Technische en Handelsbotanie reeds onder Treub’s bestuur ontworpen. De stichting van het Laboratorium te Tjibodas is mede zijn werk. Voor het laatste vijftal jaren van Treubs werkzaamheid in Indië valt de geschiedenis van ’s Lands Plantentuin samen met die van het Departement van Landbouw. Spoedig na het aftreden van Treub, die zoals men weet door de practicus Lovink werd opgevolgd, werden de verschillende afdelingen van de tuin tot een grote departementale afdeling verenigd en onder leiding van een der afdelingschefs plaatst.”

In 1909 keerde Treub vanwege gezondheidsredenen (malaria) terug naar Nederland. Na een korte reis vestigde hij zich in St. Rafael aan de Cote-d’Azur. Hier overleed hij in 1910. Kort na zijn overlijden werd te Buitenzorg een particuliere commissie samengesteld om te komen tot de oprichting van een monument: “De maatschappij voor Natuurkundig onderzoek in de Koloniën heeft het initiatief genomen tot stichting van een Treubfonds, bestemd voor ondersteuning van onderzoeksreizen en voor de plaatsing van een Treub-gedenkteken of monument in de Plantentuin. Het koninklijk huis schonk reeds een zeer belangrijke bijdrage.”

Korte tijd later rezen twijfels over het gedenkteken. Een natuurwetenschappelijk Treub-studiefonds moest er komen, zeer zeker, maar de vorm van het monument was onderwerp van discussie. Beter dan ´slechts´ een gedenkteken, zo werd gedacht, en meer in de lijn met de wensen van Treub zelf, was de inrichting van een wetenschappelijk instituut. Dat instituut kwám er, met de opening van het Treub Laboratorium in de Plantentuin, in 1914. De entree werd overigens wel weer gedecoreerd met een ´normaal´ gedenkteken, een borstbeeld van Treub.

“De opening van het Treub-laboratorium. In tegenwoordigheid van de gouverneur-generaal had Maandagmorgen de officiële opening plaats van het in ’s lands Plantentuin te Buitenzorg gelegen Treub-laboratorium. Het ontving dezen naam om de nagedachtenis te eren van den grote Melchior Treub, de derde directeur van ’s lands Plantentuin, de eerste directeur van landbouw. In tegenstelling met het door de huidige directeur van landbouw, de heer Lovink, gehuldigde stelsel, stond bij Treub het wetenschappelijk onderzoek vooraan, en volgde de praktijk. En het kan niet ontkend worden, dat het wetenschappelijk onderzoek de basis kan en dikwijls zal vormen van heel nuttige en bruikbare praktische wetenschap. Daarom stelde de heer Treub dan ook in 1885 de toen juist ontruimde hospitaalzaal voor laboratorium beschikbaar. Negen en twintig jaren heeft men zich in dit geheel onvoldoende lokaal beholpen en het was altijd de vurige wens van Treub nog eens een der wetenschap waardig laboratorium te mogen zien verrijzen in zijn geliefden tuin. Helaas kon Treub van het heuglijke feit der opening van de naar hem genoemde wetenschappelijke inrichting geen getuige meer zijn, doch dat het laboratorium er is, dat voortaan de buitenlandse geleerden in een passende omgeving zullen kunnen voldoen aan hun dorst naar wetenschap, is een gevolg van zijn onvermoeid streven, om toch vooral het wetenschappelijk onderzoek de eerste plaats te doen innemen.

Zo is dan dit nieuwe laboratorium gebouwd op aanwijzing van dr. von Faber, de directeur, naar een tekening van de heer Snuif. Aan de grote door ’s lands Plantentuin lopende rijweg gelegen, staat het daar als een monument ter ere van den wereldbekende Melchior Treub. Het vrij brede, twee kamers diepe gebouw is keurig afgewerkt en maakt een prettige indruk. Het roodbepande dak, met één enkele kleine schoorsteen, steekt fleurig af tegen het groen der hoge, aan de voorzijde van de weg, zich verheffende bomen.

Een ruime vestibule geeft toegang tot het inwendige van het gebouw en in deze voorhal is het, dat, als geschenk van de Maatschappij tot bevordering van het natuurkundig onderzoek van Nederlands-Indië, het borstbeeld van Treub geplaats zal worden. Mevrouw J. Tollenaar geb. Ermeling is in Parijs met de vervaardiging er van bezig en binnen niet te langen tijd zal het naar Buitenzorg worden opgezonden.”

Het Treub laboratorium is behouden gebleven, gelukkig. Het gebouw wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt voor botanisch onderzoek. Ook Treub´s borstbeeld staat er nog, en getuigt zo van 200 jaar ´s Lands Plantentuin/Kebun Raya Bogor.

x

Technische gegevens
Monument: borstbeeld M. Treub
Locatie:  entree Treub Laboratorium, Buitenzorg
Onthulling: 1914
Opdrachtgever: particulieren
Ontwerp: Annie Tollenaar-Ermeling (1865-1932)
Uitvoering: idem
Duur: het monument staat nog steeds op zijn oorspronkelijke plaats
x
Bronnen
Preanger Bode, 31 oktober 1910
Preanger Bode, 6 mei 1914
Preanger Bode, 10 september 1919
http://harian.analisadaily.com/pariwisata/news/wisata-edukasi-kebun-raya-bogor/322073/2017/02/19
http://nationalgeographic.co.id/berita/2017/03/mengenal-tokoh-di-balik-keindahan-kebun-raya-bogor-serta-silang-monas