“Tussen Bandjermasin en de Koeala Kapoeas ( Zuid Borneo) werd kort geleden een monument onthuld voor wijlen controleur W.E.M.S. Aernout.

Een van die stroom-verbindingen tussen de Barito en de Kapoeas of Kleine Dajakrivier, onderscheidt zich door haar rechten loop en is geen speling der natuur, doch een door mensenhanden gegraven kanaal, dat een kortere en veel veiliger verbinding tussen Bandjermasin en Koeala Kapoeas vormt dan de omweg via Barito, Java-zee en Kapoeas. Alleen voor Inlandse prauwen, ten hoogste ook voor kleine stoombarkassen, is dit omstreeks 23 km lange kanaal, dat door een zeer moerassige streek loopt, toch van groot belang voor het verkeer tussen de beide plaatsen, die het nagenoeg rechtstreeks met elkaar verbindt. Op de meeste kaarten draagt het of in het geheel geen naam, ofwel is het eenvoudig aangeduid als ´kanaal´ zonder meer. 

Een Monument

De verschillende Residenten van de Z. en 0.-Afdeling hebben zich daar successievelijk rekenschap van kunnen geven en enigen hunner namen reeds jaren geleden het initiatief tot oprichting van een gedenkteken ter ere van de vader van het kanaal. Ten gevolge van sterfgeval of overplaatsing echter werden zij telkens verhinderd, aan dit voornemen gevolg te geven. Thans evenwel is het reeds oude plan ten uitvoer gebracht.

Ongeveer halverwege het kanaal is op de oever een eenvoudig monument opgericht, bestaande uit een marmeren steen met inscriptie-blok, bestaande uit een kubus met daarop geplaatste pyramide. Het is ten slotte met enige plechtigheid officieel onthuld. De enige nog in Indië aanwezige zoon van wijlen den heer Aernout, de hoofdingenieur bij het Mijnwezen A., was door het gewestelijk bestuur uitgenodigd, namens de familie bij de onthulling van het zijn vader erende gedenkteken tegenwoordig te zijn. Het opschrift van de gedenksteen luidt:

Serapat kanaal, gegraven in 1879 door controleur W.E M.S. Aernout, R.M.W.0., geb. Breda 1 October 1852, overleden Bandjermasin 11 Juli 1891. Hem ter Eere.

Zijn Carrière

De heer Aernout, destijds controleur B.B. te Koeala Kapoeas, genoot in het gewest Zuiden- en Ooster-afdeeling van Borneo, waar hij zijn gehele diensttijd heeft doorgebracht, niet alleen een groot aanzien onder het goedgezinde deel van de bevolking, maar ook de vijandige Dajak-stammen, waartegen te dien tijde nog voortdurend gewapend moest worden opgetreden, hadden een diep respect voor hem, daar hij de roep had, onkwetsbaar te zijn. Verschillende malen nl. wist hij aan hem gelegde hinderlagen gelukkig te ontkomen en doorstond hij ongedeerd het vuur van de fanatieke aanhangers der sultanspartij. De heer Aernout behoorde naast de latere Gouverneurs Frijling en Westenenk tot de zeer zeldzame civiele ambtenaren, die wegens hun moedig en beleidvol optreden tegenover de vijand met de Militaire Willems Orde begiftigd zijn,

Hij kwam niet te vallen door een Dajakse pijl of kogel, doch stierf als assistent-resident aan de cholera en werd te Bandjermasin begraven.

Zijn talrijke, langdurige en gevaarlijke tochten tot in de verste uithoeken van het toen nog grootendeels onbekende gewest benutte hij o.a. tot het nauwgezette opnemen van de grote rivieren van de Z. en 0.-Afdeeling van Borneo met haar vele zijstromen. Als vrucht hiervan ontstond een verzameling van 33 uiterst nauwkeurige en betrouwbare rivierkaarten, met welker samenstelling verscheidene jaren gemoeid zijn geweest en die nog in het bezit is van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.

Evenwel, onder het vele dat de heer Aernout tijdens zijn uiterst werkzaam en veelbewogen diensttijd in het belang van gewest en bevolking tot stand heeft gebracht, dient het bovengenoemde kanaal beschouwd te worden als zijn nuttigste en meest blijvende schepping.”

Tot zoverre het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië, 23 augustus 1934.

Het monument komt eveneens voor in een reisbeschrijving van de schrijver Willem Oltmans:

“Vanuit Bandjarmasin reisden wij naar Pontianak aan de westkust. Per schip over de Kapoeas het binnenland in. Wij passeerden een kanaal van 28 kilometer lengte. Halverwege herinnerde een monument aan het feit, dat een Nederlander het in 1879 had aangelegd. Waarschijnlijk niet (door hemzelf) gegraven. Of, zoals mevrouw Indira Gandhi, eerste minister van India eens vertelde, ‘My grandfather once told me that there are two kinds of people: those who do the work and those who take the credit…….’”

Uit: Willem Oltmans, De Verraders (1968)

Hoe waar deze woorden!
Van het “eenvoudig monument, bestaande uit een marmeren steen met inscriptie-blok, bestaande uit een kubus met daarop geplaatste pyramide”, hebben we tot dusverre helaas geen afbeelding kunnen vinden.

Tenslotte, uit het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (deel 8, 1930):

AERNOUT (Wilhelmus Elias Maria Stephanus), geboren te Breda 1 Oct. 1852, overleden te Bandjermasin 11 Juli 1891. Deze ambtenaar bij het B.B. op de buitenbezittingen heeft zich voor de kennis van het eiland Borneo, waar hij zijn gehele diensttijd doorgebracht heeft, zeer verdienstelijk gemaakt door zijn exploratiereizen in het gebied van de boven-Kahajan en -Kapoeas (1878). Tijdens de onlusten in de residentie Z. en O. afdeling werkte hij krachtig mede aan het herstel der rust, wat hem de benoeming tot ridder 4e kl. der M.W.O. bezorgde. Zijn hoofdwerk is geweest het in kaart brengen van de Baritoe en Kapoeas met hun zijrivieren, een uitgebreid kaartwerk in 33 bladen, waardoor ook hem een plaats toekomt onder hen, die onze tot nu zeer onvolledige kennis van dat eiland hebben verruimd.
Zie: L’Honoré Naber, De reiziger F.J. Hartman in de Z. en O. afd. van Borneo en de rivierkaarten dier afd. door W.E.M.S. Aernout in Tijdschr. Kon. Ned. aardr. genootsch. (Maart 1916).