“Terwijl destijds in Bantam de kleine man werd gekneveld en bestolen, zoals Multatuli ons in zijn Max Havelaar beschrijft, kon in het naburige Krawang de dessaman tot welvaart en geluk komen. Deze idyllische toestand was het resultaat van de arbeid van één man, de Bengalese kleurling P.W. Hofland. Nadat Hofland is overleden, is het land in bloei achteruitgegaan. Allen die de prachtige, vorstelijke bezitting, die nu in vreemde handen is overgegaan door eigen aanschouwing kennen, weten dat enige tientallen jaren geleden, nabij het landhuis te Soebang een bronzen standbeeld ter ere van de heer Hofland is opgericht. Indertijd plachten de dessalieden daar te offeren. Met de wierookdampen stegen hun gebeden op tot de Toean besar van tempo doeloe, de grote, landheer van voorheen, hun aller vader.”

Aldus de Preanger Bode van 3 juli 1910. Peter William Hofland leefde van 1802 tot 1872.  Hij was in 1833 de eerste die in Nederlands-Indië een suikercontract met de regering sloot. In 1840 werd hij mede-eigenaar van de Pamanoekan- & Tjiasemlanden, in 1853 alleen-eigenaar. Hofland was gehuwd met Maria Helena van ’t Wout (1811-1891), en had acht kinderen. Hij overleed te Soebang.

Hofland stond bekend om zijn humane bedrijfsvoering. Het Nieuws van den Dag van Nederlandsch-Indië schreef op 26 september 1928:

“Bevordering van Inlandse welvaart. Menigeen weet dat ergens in het oosten van de residentie een Engelse Maatschappij zich met de cultuur van rubber bezig houdt; dat daar een stadje uit de grond gestampt is: Soebang, waar men kan tennissen en cricketen. Maar weten velen wel wat hier voor een inlandse bevolking van enige tienduizenden zielen wordt gedaan? Wij geloven van niet.
En daarom hebben wij op de Pamanoekan- en Tjiasem landen eens een kijkje genomen.
Eerst een stukje geschiedenis: In 1822 kwam een Brits-Indiër naar Java, die de naam Hofland voerde. Hoe hij aan die Hollandse naam kwam doet er minder toe; misschien was hij een afstammeling van de op Ceylon wonende nakomelingen van Hollanders. Hoe het zij: Peter William Hofland was een man, begiftigd met doorzicht, energie en een flink kwantum gezond verstand.
Hij vestigde zich, na zijn aankomst, als koopman in koffie te Pasoeroean; later legde hij zich op de cultures toe en verkreeg in 1833 van de Nederlands-Indische Regering suiker-concessie.
Enige jaren daarna vertrok hij van Pasoeroean en kreeg hij de reusachtige concessie, bekend als de Pamanoekan- en Tjiasem landen.
Het ging Peter William goed, zeer goed zelfs, en toen hij in 1872 het tijdelijke met het eeuwige verwisselde, kon hij zijn zoons talloze miljoenen nalaten.
Zoals het meer gaat: wat de vader heeft opgebouwd, wordt door de zoons afgebroken, Zo ook hier, met het gevolg dat in het begin dezer eeuw de Nederlandsch-Indische Handelsbank een grote vordering had op de Erven Hofland, met als enige dekking: de Pamanoekan- en Tjiasemlanden.”

De landerijen werden verkocht, en kwamen in bezit van een Engelse theehandelaar, Hammond. Deze bestierde de concessie naar voorbeeld van Hofland, tot ook hij overleed, in 1926. Het Nieuws van den Dag:

“Na zijn dood namen anderen zijn taak en ook zijn ideeën over, brachten deze tot verwezenlijking, en zo is onveranderd het stempel van Hammond op de P.-en T. landen blijven rusten. Wat de overleden leider zijn directie en ondergeschikten altijd voor ogen hield, was : een goede, humane behandeling van de Inlander, benevens bevordering van diens particuliere welvaart is noodzakelijk en voor de ondernemer verplichtend. Dat woord is nog steeds van kracht. Als men van het stationnetje Pegadenbaroe met de vlugge motor-lorrie naar Soebang rijdt, ziet men, proeft men de welvaart van de bevolking. En die wonen niet eens op ondernemingsgrond; het Décauville-spoor doorsnijdt slechts het particulier bezit der bevolking. Maar ook zij delen in de goede zorgen van de Engelse directie: vrij water, vrij licht, etc. etc.
Het leven van de Inlander daar draagt de duidelijke sporen van de gunstige Europese invloed : nette huisjes, zindelijke warongs, en goede, behoorlijke kleding.
Voor de arbeider op de ondernemingen en zijn gezin zorgt de Maatschappij zoals het een goed beheerder betaamt. Zie slechts de vriendelijke huisjes met daarvoor de aardig begroeide tuintjes, de mooie kampong en het emplacement voor de Inlandse gebouwen op Soekamandi. En er zijn nog vele andere voorbeelden. De kampong op Soekamandi verdient dien naam eigenlijk niet; het is een model-complex, doorsneden van aardige laantjes, waarvan het middelste gedeelte is bestraat.”

Uit veel blijkt dat de ´Pamanoekan en Tjiassemlanden´ een voorbeeldonderneming mag worden genoemd. De grondlegger, Hofland, werd dan ook vereerd.  Zijn standbeelden (naast het hierboven genoemde op het voorplein van de sociëteit, was er in Soebang nog een tweede, op zijn graf) werden goed onderhouden.

Een Indonesische website meldt nu dat het beeld van Hofland op enig moment werd gestolen en teruggevonden in een put. Bijna ongeschonden. Slechts de schrijfveer in de hand van Hofland ontbrak. Thans staat het in een plaatselijk museum. Een bijschrift vertelt dat het bronzen beeld in 1878 werd gemaakt in Brussel, door A. Cattier. Dit was niet de minste beeldhouwer. Cattier was tegelijkertijd bezig met enkele beelden voor het Brusselse Paleis van Justitie. Hoe de opdrachtgevers (familie? lokale planters?) bij Cattier terecht zijn gekomen, – we weten het niet.
De museumteksten over Hofland zijn niet negatief: volgens deze wist Hofland zijn territorium op een subtiele manier uit te breiden, en werd zijn bedrijfsvoering door de bevolking niet ervaren als een koloniale bezetting. Bijna een compliment….

x

Bronnen
Preanger Bode, 3 juli 1910
Nieuws van den Dag van Nederlandsch-Indië, 26 september 1928
Indische Courant, 17 juli 1935
Foto´s: Museum van Wereldculturen
http://www.kotasubang.com/2279/inilah-3-museum-di-subang-yang-wajib-dikunjungi